ಅರ್ಥ: ಪ್ರಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಲಭ್ಯವಿರುವ ಬೆಳಕು, ಗಾಳಿ, ನೀರು, ಅರಣ್ಯ, ಮಣ್ಣು, ಖನಿಜ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳನ್ನು ನೈಸರ್ಗಿಕ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳು ಎನ್ನುವರು. ಮಹಾತ್ಮ ಗಾಂಧೀಜಿ ಅವರ ಪ್ರಕಾರ 'ಪ್ರಕೃತಿಯು ಮಾನವನ ಆಸೆಗಳನ್ನು ಈಡೇರಿಸಬಲ್ಲ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳನ್ನು ನೀಡಿದೆಯೇ ಹೊರತು, ಅವರ ದುರಾಸೆಗಳನ್ನಲ್ಲ ಈ ಹೇಳಿಕೆಯು ಬೆಳೆಯುತ್ತಿರುವ ಜನಸಂಖ್ಯೆಗನುಗುಣವಾಗಿ ನೈಸರ್ಗಿಕ ಕೊರತೆಯಲ್ಲಿರುವುದನ್ನು ತಿಳಿಸುತ್ತದೆ. ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳಿಲ್ಲದೆ,
ನೈಸರ್ಗಿಕ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳ ವಿಧಗಳು ಮುಗಿಯದ, ಪುನರ್ ಉತ್ಪತ್ತಿ ಹೊಂದುವ ಅಥವಾ ನವೀಕರಿಸಬಹುದಾದ
ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳು o(Reriewable Resources): ಕೆಲವು ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳನ್ನು ನಿರಂತರವಾಗಿ ಬಳಸುತ್ತಾ ಹೋದಂತೆ, ಮತ್ತೆ
ಮತ್ತೆ ಚೈತನ್ಯವನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತವೆ. ಉದಾ: ನೀರು, ಭೂಮಿ, ಅರಣ್ಯ, ಗಾಳಿ, ಬೆಳಕು.
2) ಮುಗಿದು ಹೋಗುವ, ಪುನರ್ ಉತ್ಪತ್ತಿ ಹೊಂದಲಾಗದ ಅಥವಾ `ನವೀಕರಿಸಲಾಗದ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳು (Nonrenewable Re sources): ಪುನಃ ಬಳಸಿದಂತೆ ಕ್ರಮೇಣ ಬರಿದಾಗುತ್ತವೆ. ಉದಾ: ಖನಿಜ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳು, ಪೆಟ್ರೋಲಿಯಂ, ಕಬ್ಬಿಣದ ಅದಿರು.
3) ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳ ವರ್ಗೀಕರಣ
(ಎ) ಜೈವಿಕ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳು: ಜೀವಿಗಳಿಂದ ಪಡೆಯಲಾದ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳು. ಉದಾ: ಸಸ್ಯ ಮತ್ತು ಪ್ರಾಣಿಗಳು.
ಬಿ) ಅಜೈವಿಕ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳು: ನಿರ್ಜೀವ ವಸ್ತುಗಳಿಂದ ಪಡೆಯಲಾದ
ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳು. ಉದಾ: ನೀರು, ಮಣ್ಣು, ಅದಿರು.
* ಮರುಭೂಮೀಕರಣ. (Desertification):- ಭೂಮಿಯ
ಮೇಲೆ ಅರಣ್ಯ & ಜೀವರಾಶಿಯ ನಾಶದಿಂದ ಪರಿಸರ -ಮರುಭೂಮಿಯಂತಹ ಸನ್ನಿವೇಶಕ್ಕೆ ತೊಡಗುವುದು.
ಉದಾ: ಕರ್ನಾಟಕ ಕೆಲವೇ ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ ದೇಶದ ಅತಿ ದೊಡ್ಡ ಮರುಭೂಮಿಯಾಗಲಿದೆ ಎಂಬುದು ತಜ್ಞರ ಅಭಿಪ್ರಾಯ.
* ಭೂಮಿಯ ಧಾರಣ ಶಕ್ತಿ: ಭೂಮಿಯು ಮಾನವನ ಒತ್ತಡವನ್ನು
ಒಂದು ಮಿತಿಯವರೆಗೆ ಸಹಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಶಕ್ತಿ ಹೊಂದಿರುವುದು.
* ಹವಾಮಾನ ಬದಲಾವಣೆ:- ಭೂಮಿಯ ವಾಯು ಮಂಡಲದ ಉಷ್ಣಾಂಶವು ಹಸಿರು ಮನೆ ಪರಿಣಾಮದಿಂದ ಬದಲಾವಣೆ ಹೊಂದುವ ಘಟನೆ. ಕಾರಣಗಳು: ಇಂಧನಗಳ ದಹನ & ಬೆಂಕಿ,
ಅರಣ್ಯನಾಶ, ಹಸಿರು ಮನೆ ಪರಿಣಾಮ, ನಗರೀಕರಣ, ಜನಸಂಖ್ಯಾ ಸ್ಫೋಟ, ಅಂತರ್ಜಲ ಮಿತಿಮೀರಿ ಬಳಕೆ.
ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳ ಕೊರತೆ ತಡೆಗಟ್ಟಲು ಸೂಕ್ತ ಕ್ರಮಗಳು: ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳ ದುರ್ಬಳಕೆಯನ್ನು ಕಡಿಮೆ ಮಾಡಿ ಪರಿಸರ & ಸಂಪನ್ಮೂಲ ಬಳಕೆ ನಡುವೆ ಸಮತೋಲನ ಕಾಯ್ದುಕೊಳ್ಳುವುದೇ ಸಂಪನ್ಮೂಲ ಸಂರಕ್ಷಣೆ, ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳ ಹೊಸ ಮೂಲಗಳ ಶೋಧನೆ ,
ಪರ್ಯಾಯ ವಸ್ತುಗಳ ಆವಿಷ್ಕಾರ, ಸಂಪನ್ಮೂಲ ಬಳಕೆ ದಕ್ಷತೆ ಹೆಚ್ಚಳ. ಸಂಪನ್ಮೂಲ ಸಂರಕ್ಷಣೆಗೆ 4R ತಂತ್ರಗಳು (ಪರಿಸರ ಸ್ನೇಹಿ ಜೀವನ)
1) Reduce: ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳ ಕಡಿಮೆ ಬಳಕೆ ಮೂಲಕ ಅನಗತ್ಯ ಪೋಲು ನಿಯಂತ್ರಣ ಮಾಡುವುದು.
2) Reuse: ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳ ಮರು ಬಳಕೆಗೆ ಆದ್ಯತೆ.
(3) Recharge & Regenerate: ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳ ಮನಃ ಭರ್ತಿ
ಮತ್ತು ಪುನರುಜೀವನಗೊಳಿಸುವುದು.
4) Research: ಬರಿದಾಗುವ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳಿಗೆ ಪರ್ಯಾಯ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳ ಸಂಶೋಧನೆ.