ಪರಿವರ್ತನಮಂಡಲ
ಪರಿವರ್ತನ ಮಂಡಲವೆಂದರೆ 'ಮಿಶ್ರಣ ವಲಯ', `ಟ್ರೊಪೋಸ್' ಎಂಬ ಪದವು ಗ್ರೀಕ್ ಭಾಷೆಯಿಂದ ಬಂದಿದ್ದು ಇದರ ಅರ್ಥ ಮಿಶ್ರಣ' ಅಥವಾ 'ಟರ್ಬುಲೆನ್ಸ್'. ಇದು ವಾಯುಮಂಡಲದ ಅತ್ಯಂತ ಕೆಳಗಿನ ಸ್ತರವಾಗಿದೆ. ಇಲ್ಲಿ ಜೀವಿಗಳ ಅಸ್ತಿತ್ವವಿದೆ. ಹವಾಮಾನದ ಎಲ್ಲಾ ಬದಲಾವಣೆಗಳು ಈ ವಲಯದಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಆದುದರಿಂದ ಇದನ್ನು 'ಪರಿವರ್ತನ' ಅಥವಾ 'ಬದಲಾವಣೆ ಮಂಡಲ' ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ ಹಾಗೂ 'ಹವಾಮಾನದ ಉತ್ಪಾದಕ' ವಲಯವೆಂತಲು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ವಲಯದಲ್ಲಿ ಉಷ್ಣಾಂಶ, ಒತ್ತಡ, ಮಾರುತಗಳು, ಮೋಡಗಳು ಮತ್ತು ಇವುಗಳಲ್ಲದೆ ವಿಶಿಷ್ಟ ಲಕ್ಷಣಗಳಾದ ಮಿಂಚು, ಗುಡುಗು, ಕಾಮನಬಿಲ್ಲು ಮತ್ತು ಮಳೆ ಇವು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಕಂಡು ಬರುತ್ತವೆ. ಈ ವಲಯವು ಉತ್ತಮ ವಾಯುಸಾರಿಗೆಗೆ ಸೂಕ್ತವಾಗಿದೆ. ಈ ವಲಯದ ಎತ್ತರವು ದೃವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ 8 ಕಿ.ಮೀ ಇದ್ದು, ಸಮಭಾಜಕ ವೃತ್ತ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ 18 ಕಿ.ಮೀ. ಎತ್ತರದವರೆಗೆ ಇದೆ. ಇದರ ಸರಾಸರಿ ಎತ್ತರ ಸುಮಾರು 12 ಕಿ.ಮಿ. ಈ ವಲಯದಲ್ಲಿ ಎತ್ತರವು ಹೆಚ್ಚಾದಂತೆ ಉಷ್ಣಾಂಶವು ಕಡಿಮೆಯಾಗುತ್ತದೆ. ಇಲ್ಲಿನ ಉಷ್ಣಾಂಶವು ಪ್ರತಿ 165ಮಿ. ಎತ್ತರಕ್ಕೆ 1ಸೆ. ಅಥವಾ 1000 ಮೀ. ಎತ್ತರಕ್ಕೆ 6.4°ಸೆ. ಕಡಿಮೆಯಾಗುತ್ತದೆ.
ಇದು ವಾಯುಮಂಡಲದ ಎರಡನೇ ಸ್ತರ, ಈ ವಲಯವು ಭೂಮಿಯ ಮೇಲ್ಮೀಯಿಂದ 50 ಕಿ.ಮೀ ಎತ್ತರದಲ್ಲಿದೆ. ಇದು ನೀರಾವಿ ಮತ್ತು ಧೂಳಿನ ಕಣಗಳಿಂದ ಮುಕ್ತವಾಗಿದೆ. ಇಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ಮೋಡಗಳಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಈಜಿ ವಿಮಾನಗಳ ಹಾರಾಟಕ್ಕೆ ಅತ್ಯಂತ ಸೂಕ್ತವಾಗಿದೆ. ಓರೋನ್ ಸ್ತರವು ಸೂರ್ಯನಿಂದ ಬರುವ ನೇರಳಾತೀತ ಕಿರಣಗಳನ್ನು ಹೀರಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಈ ವಲಯದಲ್ಲಿ ಓರೋನ್ ಸ್ತರ ದಟ್ಟವಾಗಿದೆ. ಇದು ಭೂಮಿಯ ಮೇಲಿನ ಜೀವಿಗಳ ಉಳುವಿಗೆ ಕಾರಣವಾಗಿದೆ. ಈ ಸ್ತರವು 5 ರಿಂದ 20 ಕಿಮೀ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿದೆ. ಇಲ್ಲಿ ವಾಯು ವಿರಳವಾಗಿದ್ದು, ಉಷ್ಣತೆಯು ಸ್ಥಿರವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಸಮೋಷ್ಣ ವಿರಾಮವು ಸಮೋಷ್ಣಮಂಡಲ ಮತ್ತು ಮಧ್ಯಂತರಮಂಡಲದ ನಡುವೆಯಿದೆ.
ಮಧ್ಯಂತರಮಂಡಲ
ಈ ಪದರವು ಭೂಮಿಯ ಮೇಲ್ಮೀಯಿಂದ 80 ಕಿ.ಮೀ ಎತ್ತರದಲ್ಲಿದೆ. ಇದು ವಾಯುಮಂಡಲದಲ್ಲಿಯೇ ಅತ್ಯಂತ ಶೀತವಲಯವಾಗಿದೆ. ಇಲ್ಲಿ ಸೂರ್ಯನ ಕಿರಣಗಳನ್ನು ಹೀರಲಾರದಷ್ಟು ವಾಯು ವಿರಳವಾಗಿದೆ. ಉಷ್ಣಾಂಶದ ಇಳಿಕೆಯ ಪ್ರಮಾಣ ಈ ಮಂಡಲದಿಂದ ಪ್ರಾರಂಭವಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ಪದರದಲ್ಲಿ ಎತ್ತರವು ಹೆಚ್ಚಾದಂತೆ ಉಷ್ಣಾಂಶವು ಕಡಿಮೆಯಾಗುತ್ತಾ. ಇದು 80 ಕಿ.ಮೀ ಎತ್ತರದಲ್ಲಿ 100 ಸೆ ಇರುವುದು ಕಂಡು ಬಂದಿದೆ. ಮಧ್ಯಂತರ ವಿರಾಮವು ಮಧ್ಯಂತರಮಂಡಲ ಮತ್ತು ಉಷ್ಣತಾಮಂಡಲದ ನಡುವೆ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
ಉಷ್ಣತಾಮಂಡಲ
ಇದು ಸುಮಾರು 80 ರಿಂದ 600 ಕಿ.ಮೀ ಎತ್ತರದ ಒಳಗೆ ಭೂಮಿಯ ಮೇಲೆ ವ್ಯಾಪಿಸಿದೆ. ಇಲ್ಲಿ ಉಷ್ಣಾಂಶ ಅತ್ಯಧಿಕವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಅನಿಲ ಕಣಗಳು ಎಕ್ಸ್‌ರೇ ಕಿರಣಗಳನ್ನು ಹೀರಿಕೊಳ್ಳುವುದರಿಂದ ಮತ್ತು ಸೂಕ್ಷ್ಮ ತರಂಗಗಳ ಪ್ರಭಾವದಿಂದಾಗಿ ಉಷ್ಣಾಂಶ ಹೆಚ್ಚಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಇಲ್ಲಿ ಆಯಾನುಗಳು ಒಡೆದು ಧನ ಮತ್ತು ಋಣ ಕಣಗಳಾಗಿ ಪ್ರಭಾವಿತಗೊಳ್ಳುತ್ತವೆ. ಅನಿಲ ಕಣಗಳು ವಿದ್ಯುದ್ವಾಹಕ ಗುಣಗಳನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತವೆ. ಇವುಗಳನ್ನೇ “ಅಯಾನು"ಗಳೆಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಈ ಸ್ತರವು ವಿವಿಧ ರೀತಿಯ ಧ್ವನಿ ತರಂಗಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿ ಕಲಿಸುವುದರಿಂದ ರೇಡಿಯೋ ಹಾಗೂ ಮೊಬೈಲ್ ಇತ್ಯಾದಿಗಳ ಸಂಪರ್ಕ ಸಾಧ್ಯವಾಗುತ್ತದೆ. ಇದು ರಡಾರ್ ಮತ್ತು ನಾವಿಕರ ಸಂಪರ್ಕಗಳಿಗೆ ಸಹಕಾರಿಯಾಗುತ್ತದೆ. ಇವು ಉಲ್ಕಾಶಿಲೆಗಳಿಂದಲೂ ನಮ್ಮನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುತ್ತದೆ. ಹಾಗೂ ಈ ಪದರವು ದ್ರುವಜ್ಯೋತಿಗಳನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸುತ್ತದೆ. ಅವುಗಳೆಂದರೆ ಆರೋರ ಬೋರಾಲಿಸ್ ಮತ್ತು ಆರೋರಾ ಅಸ್ಸಾಲೀಸ್.
ಬಾಹ್ಯಮಂಡಲ
ಉಷ್ಣತಾಮಂಡಲದ ಆಚೆಯಿರುವ ವಲಯವನ್ನು ಬಾಹ್ಯಮಂಡಲ ಎನ್ನುವರು. ಇದು 1,000 ಕಿ.ಮೀ. ವರೆಗೆ ವಿಸ್ತರಿಸಿದೆ. ಭೂಮಿಯ ಗುರುತ್ವ ಬಲವು ಈ ವಲಯದಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಂತ ಕಡಿಮೆ ಇರುತ್ತದೆ. ಈ ವಲಯದ ಮೇಲ್ಬಾಗದಲ್ಲಿ ಕಾಂತತ್ವವಲಯವು ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.